Eerste onderzoek over politieke transparantie

De Open VLD en de PS zijn de meest transparante partijen. Dat blijkt uit onderzoek van burgerplatform WijBurgers. Deze vzw ontwikkelde een instrument om die transparantie te meten. Het lijkt een stap vooruit, maar er is nog veel meer nodig, en misschien wel vooral een heel andere politieke cultuur.

MR en Vlaams Belang krijgen de bedenkelijke titel van minst transparante partijen, in de eerste DoorzichtigheidsIndex van de Politieke Partijen van WijBurgers. Open VLD is bijvoorbeeld de enige Vlaamse partij die zelf gegevens publiceert over haar interne boekhouding.

Ranking

In een poging om politieke partijen transparanter te maken, stelde burgerplatform WijBurgers een rangschikking samen. Op basis van verschillende criteria krijgt elke partij een score toegekend. Partijen die meer dan 75% scoren, krijgen de stempel 'Transparant'. Met een score van minder dan 50% wordt een partij als 'Ondoorzichtig' beschouwd. Bovenaan dat lijstje prijken Open VLD en PS, terwijl cdH, PP, MR en Vlaams Belang het peloton sluiten. cdH, MR en Vlaams Belang publiceren, bijvoorbeeld, geen statuten op hun website.

Fig. 1: Doorzichtigheidsindex, copyright Wijburgers

Het tweetalige burgerplatform WijBurgers, dat zich opwerpt als "test-aankoop van de politiek", ijvert sinds zijn oprichting in 2012 voor meer transparantie in de politiek. In deze 'transparantietest' beoordeelde het de informatie die politieke partijen vrijwillig meegeven op hun website. Daarbij werd de waarachtigheid van de informatie echter nog niet nagegaan. Enkel de beschikbaarheid werd beoordeeld. Politicoloog Dave Sinardet noemt de transparantieindex van WijBurgers een mooie eerste stap naar meer transparantie.

WijBurgers zocht antwoorden op uiteenlopende vragen. Hoe duidelijk communiceert de partij over politieke doelen? Hoe makkelijk vind ik als burger informatie over de statutaire werking? Hoe is de partij georganiseerd? Hoe transparant zijn de mandatarissen over hun mandaten en vermogen? Met welke lobbygroepen staan ze in contact? Hoeveel geld besteden ze aan welke zaken?

Boekhouding

Het valt op dat Open VLD de enige Vlaamse partij is die zelf, op hun website de jaarrekening, het verslag van de revisor en een beheersverslag publiceert. Geen enkele andere Vlaamse partij doet dit. Enkel Ecolo en PS doen aan Waalse?Franstalige zijde hetzelfde. Zoals blijkt uit een eerder artikel van WijBurgers, ontvangen de politieke partijen nochtans 80% van hun inkomsten uit de staatskas. De partijfinanciering werd in het verleden ook hervormd met de bedoeling het allemaal transparanter te maken.

"De boekhouding van partijen is natuurlijk al de facto publiek", haalt politicoloog Bart Maddens (KU Leuven) aan. "Maar die informatie is voor veel burgers niet eenvoudig terug te vinden op de website van de Kamer. We kunnen ook niet verwachten dat burgers gaan zoeken in dat labyrint van documenten. Het zou daarom goed zijn mocht de overheid een portaalsite maken waar burgers makkelijk de verschillende boekhoudingen, maar ook de verkiezingsuitgaven en een lijst van sponsorende bedrijven terug kunnen vinden. In die zin is het alvast een stap in de juiste richting dat Open VLD zelf die informatie beschikbaar maakt op hun website."

“Het is waar dat er veel overheidsgeld naar partijen gaat”, stelt Sinardet. “En over dat vrij rijkelijke financieringssysteem valt veel te zeggen, in positieve en negatieve zin, maar dat partijen maximale transparantie zouden moeten nastreven als het op de verdeling en besteding van dat geld aankomt, is een zekerheid.”

Achterkamers

Maddens ziet wel nog een ander terrein waar er momenteel weinig transparantie bestaat: de giften die partijen ontvangen. Op dit moment geldt al de verplichting om giften boven 125€ aan te geven aan de parlementaire controlecommissie, maar het wordt niet publiek gemaakt van wie die giften komen, noch hoeveel ze precies bedragen.

"Zou dat niet publiek mogen zijn", vraagt Maddens zich af. "Dat is natuurlijk niet het grote geld, want giften zijn beperkt tot 2.000€. Er zijn ook privacybezwaren, maar in de VS is men daar wel 100% transparant over. Als schenker van meer dan 200 dollar ben je daar zelfs verplicht om je werkgever te vermelden. Zo kan gecontroleerd worden of bedrijven niet illegaal, via hun werknemers politici steunen."

Volgens WijBurgers is de transparantie van politiek partijen over onder meer hun financiering noodzakelijk om het vertrouwen van het brede publiek te krijgen of te herstellen. Met dit initiatief spiegelt het zich aan gelijkaardige rangschikkingen in onder meer Spanje en Chili. Al betwijfelt professor Maddens of meer transparantie voldoende zal zijn om het algemeen wantrouwen in de overheid te counteren.

Zijn collega Dave Sinardet ziet meer transparantie als één van de elementen dat kan meespelen in het opkrikken van het vertrouwen: “Er heerst een gevoel bij veel mensen dat er dingen zijn die ze niet weten, dat er zich veel in de zogenaamde achterkamers afspeelt. In die zin is meer transparantie over de besluitvorming zeker een goede zaak.”

Mandatenlijst

Er zijn natuurlijk al heel wat maatregelen van kracht die bedoeld zijn om de transparantie te vergroten. Zo zijn politici verplicht om een mandatenlijst neer te leggen en een - weliswaar verzegelde - vermogensaangifte. Al worden ook die verplichtingen niet altijd correct opgevolgd.

"Ook hier lijkt een portaalsite om die informatie snel en makkelijk te raadplegen noodzakelijk", vindt Maddens. "Er zijn al particuliere initiatieven, zoals Cumuleo die die informatie vlot raadpleegbaar maken, en ook de pers bericht uitgebreid over die mandaten. Die aandacht is cruciaal om politici aan te zetten om wel de regels te volgen. En voor hen een signaal om meer op hun hoede te zijn."

Bij de Open VLD is men alvast voor meer zulke openheid: "Wat ons betreft komt er een eenvoudige elektronische databank, waarin politici eenvoudig en transparant hun mandatenaangifte kunnen doen, doorheen het jaar wijzigingen aanbrengen en die meteen ook doorzoekbaar is voor burgers", zegt woordvoerster van Open VLD Laure Stuyck. "De mandatenaangifte kan nu enkel op papier en brengt veel rompslomp met zich mee."

Lobby

Geen enkele partij publiceert een register van de contacten met lobbygroepen. Open VLD zegt in principe niks tegen zo'n lijst te hebben, "maar het mag geen drempel zijn voor burgers, bedrijven en verenigingen om ons te contacteren. Dat moet op een makkelijke manier kunnen en privacy is belangrijk.". Daarmee kan je natuurlijk wel alle kanten uit.

Op Europees niveau bestaat er wel al een zogenaamd Transparantieregister. Lobby- en belangengroepen zijn verplicht zich hierin te registreren. De EU doet dit zodat de "besluitvorming in alle openheid kan plaatsvinden". In ons land bestaat er geen enkel gelijkaardig initiatief. Professor Maddens vindt zo'n register nuttig. “Maar dan weet je natuurlijk nog niet welke contacten er zijn tussen politici en lobbygroepen. Dat transparant maken is onbegonnen werk.”

"We moeten opletten dat niet alles in regeltjes wordt gegoten. Dit is in principe een kwestie van politieke ethiek. En een gebrek daaraan los je niet op met te veel regeltjes. Het is ook de taak van oppositie en media om de ministers te controleren en vragen te stellen wanneer een voorstel te dicht zou aanleunen bij de visie van één of andere belangengroep."

Politicoloog Dave Sinardet zou zo'n lijst met lobbycontacten zinvol vinden. “De politiek streeft nu al naar een zo groot mogelijke formele transparantie. Regering en parlementen geven al zeer veel formele documenten vrij. Daarnaast bestaat er echter ook een informele realiteit, waar economische wereld en politiek elkaar ontmoeten. Die contacten spelen vaak een belangrijkere rol in de politieke besluitvorming, maar het is een dimensie die onderbelicht blijft. Zo'n lijst zou ons meer inzicht kunnen geven in die besluitvorming. Want laat ons eerlijk zijn, de parlementaire debatten waar zo uitvoerig over bericht wordt, hebben vaak geen bepalende invloed op die besluitvorming. De informele kanalen zijn daarvoor van groter belang.”

Hoewel hij de waarde van zo'n register groot acht, ziet Sinardet het niet als mirakeloplossing. “In de VS is de transparantie op dat vlak veel groter, maar er speelt zich achter de coulissen ook veel af waar we geen zicht op hebben.”

Jan Walraven, journalist

---------------

Dit onderzoek kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek (info: www.fondspascaldecroos.org).

Het volledig verslag is beschikbaar op:

         www.wecitizens.be/docs-nl/E18-DoorzichtigheidsIndex_van_de_Politieke_Par.... 

WijBurgers doet beroep op de steun van iedere burger: www.wecitizens.be/nl/doe-mee/

De opinie uitgedrukt in dit artikel is enkel deze van de auteur. We waarderen alle opbouwende kritiek en suggesties. Reageer, op onze Facebook-pagina, of stuur ons een bericht met uw bemerkingen, extra feiten en uw voorstellen.

Vond u dit een goed artikel? Misschien wilt u ons dan ook steunen? Dat kan redactioneel, financieelof organisatorisch!